Tuesday, December 19, 2017

HBD ब्लॉगोबा


गेले सलग ६ दिवस ब्लॉगवर पोस्ट टाकत होतो, आणि आजचा हा सातवा दिवस! इतक्या कन्सिस्टन्सीने ब्लॉग लिहीन असं जन्मात कधी वाटलं नव्हतं. (याआधीच्या असंख्य विशेषणांनी भरलेल्या ५ पोस्ट्सपेक्षा हे लिहिताना नक्कीच मोकळं मोकळं वाटतंय...) असो!

आज माझ्या ब्लॉगला २ वर्षं पूर्ण झाली. म्हणजे या ब्लॉगवरची पहिली पोस्ट मी १९ डिसेंबर २०१५ ला टाकली होती, तिला २ वर्षं झाली. २ वर्षांत एकूण २२ पोस्ट मी लिहिल्या. (ही २३वी!) ब्लॉग लिहायला सुरु करण्यापूर्वी इतपत जमेलसं खरंच वाटलं नव्हतं. जमलं तर जमलं, नाही तर नाही... अशा अटीट्युडने ब्लॉग लिहायला सुरुवात केली होती. पण एक गोष्ट नक्की ठरवली होती, ती म्हणजे एखादा लेख मनापासून आवडला तरच ब्लॉगवर टाकायचा. थोडंफार जमलेलं काहीतरी, किंवा बऱ्याच दिवसात काही लिहिलं नाही असल्या कारणांनी कधीच दर्जाहीन गोष्टी पोस्ट करायच्या नाहीत. लोकांना आवडो न आवडो, पोस्ट करण्यापूर्वी प्रत्येक गोष्ट आपल्याला आवडलीच पाहिजे.

२ वर्षात ब्लॉगला साधारण ८२०० पेक्षा जास्त व्हूज मिळाले. त्यापैकी साधारण ६००० पेक्षा जास्त हे भारतातून आणि ९०० पेक्षा जास्त हे अमेरिकेतून मिळालेले आहेत. मला नकाशावर बोटही दाखवता येणार नाही अशा अनेक देशांमधल्या अनेक वाचकांनी हा ब्लॉग वाचला. अनेकदा अनोळखी लोकांच्या कमेंट्स किंवा इमेल आले. एखादवेळेस एखाद्याला एखादा ब्लॉग खूपच भावला तर त्याचं भरभरून कौतुक असेल, किंवा एखादा दुसरा ब्लॉग वाचण्यासाठी सुचवणं असेल... असा प्रतिसाद नेहमीच भारी वाटायचा. त्यात कौतुक झाले यापेक्षा, कुणीतरी निदान वाचतंय तरी असा 'हुश्श!' भाव अधिक असायचा.

मी ब्लॉग लिहायला सुरु केलं तेंव्हा मराठी ब्लॉग्सच्या डिरेक्टरीज असायच्या. त्यावर एकदा रजिस्टर केलं कि नवीन ब्लॉग टाकल्यावर तिकडे दिसायचा. मग तिकडे येणाऱ्या लोकांना टायटल बरं वाटलं तर ते आपला ब्लॉग वाचणार. मी जिथे रजिस्टर केलं ती ब्लॉग डिरेक्टरी आता बहुदा बंद पडलीये आणि बाकी डिरेक्टर्यांना मला रजिस्टर करून घेण्याची इच्छा दिसत नाहीए. त्यामुळे आता जे काही व्ह्यूज येतात ते मीच गावभर केलेल्या जाहिरातीमुळे.

अनेकांना माझा ब्लॉग आवडतो. अनेक जण वाट बघतात. भेटल्यावर आवर्जून आठवण काढतात. लिहायला प्रोत्साहित करतात. असं कुणाकडून काही ऐकलं कि बरं वाटतं. अनेकांना ब्लॉग आवडतही नाही. अशा लोकांचाही मला उपयोग होतो. त्यातले काही लोक खरंच चांगल्या सुधारणा सुचवतात. मी त्यांचा विचार करतो, त्या पटल्या तर अमलात आणतो. याचा मला माझा ब्लॉग सुधारण्यास फायदा होतो. पण काही लोक काही कारण नसताना (किंवा आवडला असूनही तसं म्हणायची लाज वाटत असल्याने, किंवा पचत नसल्याने) ब्लॉगला नावं ठेवतात. यावरून मला मी करतो ती गोष्ट नक्की कुणासाठी आहे हे जास्तीत जास्त क्लिअर होत जातं. चालायचंच!

२ वर्षं म्हणजे काही फार मोठा टप्पा नाही याची मला जाणीव आहे. पण आपण केलेल्या गोष्टींकडे मागे वळून बघायला कुठे काय ठराविक कालावधी असतो? तुमच्यासारख्या माझ्या लाडक्या वाचकांमुळेच मी इतकं लिहू शकलो. यापुढेही मला मोटिवेट करत रहा, चुकांची जाणीव करून देत राहा, सुधारणा सुचवत राहा, आवडलं तर तुमचं कौतुक माझ्यापर्यंत पोहोचवत जा. एवढं पुरेसं आहे मला. (आणि हो! अनेकांनी अनेकदा विचारलेला प्रश्न- मला ब्लॉगचे पैसे किती मिळतात? उत्तर आहे, शून्य! मराठी ब्लॉगवर जाहिराती वगैरे देत नसतं कुणी. भविष्यात मिळायला लागले तर नक्की सांगेन. (किंवा तुम्हाला माहित असेल कसे मिळवायचे तरी सांगा!))

खाली काही स्क्रीनशॉट लावले आहेत. जाता जाता वाचून जा!















अजून होते थोडे... पण हरवले!

Monday, December 18, 2017

सवाई २०१७ । दिवस पाच



सकाळी ११:४५ला सुरु होणाऱ्या कार्यक्रमासाठी सकाळी ८ पासून येऊन थांबलेले रसिक, रमणबागेच्या बाहेरच्या रस्त्यावर किलोमीटरभर लांब रांग, सुरक्षाव्यवस्थेसाठी नेहमीपेक्षा दुप्पट तयारी, आजूबाजूच्या सर्व रस्त्यांवरचं पार्किंग फुल्ल आणि मंडपाच्या आत जाण्यासाठी रसिकांची उडालेली झुंबड!!


हे आहे सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सवाच्या शेवटच्या दिवसाचं वर्णन. स्वर्गीय सूर अनुभवण्याची शेवटची संधी, रविवार आणि मोठ्या मोठ्या प्रथितयश कलाकारांचे सादरीकरण असा तिहेरी योग असताना अलोट गर्दी होणं साहजिकच होतं. अशा गर्दीतून वाट काढत सर्व रसिकांनी आपापल्या आवडीच्या जागा पटकावल्या आणि पहिल्या गायकाची म्हणजेच महेश काळेची आतुरतेने वाट पाहू लागले.

महेश काळे येताच त्याचं अगदी जल्लोषात स्वागत झालं. त्याची लोकप्रियता पाहता ते अगदी अपेक्षित असंच होतं. "माझ्या वयापेक्षाही जास्त काळ संगीत ऐकणारे श्रोते इथे मोठ्या प्रमाणावर उपस्थित आहेत." असे सवाईच्या श्रोत्यांबद्दल गौरवोद्गार काढून त्याने गायनास सुरुवात केली. आजच्या सादरीकरणासाठी त्याने राग शुद्ध सारंगची निवड केली होती. सुरुवात केल्यावर थोड्याच वेळात त्याने आपल्या ढंगदार गायनाने वातावरणाचा ताबा घेतला. त्याचे गुरु पं. जितेंद्र अभिषेकी यांना उद्देशून त्याने रचलेल्या बंदिशींचे त्याने सादरीकरण केले. बुवांना उद्देशून त्यात 'श्यामरंग' असा असा शब्द वापरला होता. आपल्या सादरीकरणात त्याने वैविध्यपूर्ण गायकीचे प्रदर्शन घडवले. राग सादर करून झाल्यावर रसिकाग्रहास्तव त्याला वेळ वाढवून देण्यात आली. वाढीव वेळात त्याने अवघे गर्जे पंढरपूर हा अभंग व कट्यार काळजात घुसली चित्रपटातील राष्ट्रीय पुरस्कार मिळवून देणारे गीत 'अरुणी किरणी' गाऊन पुन्हा एकदा रसिकांची मने जिंकून घेतली.

महेशला तबल्यावर निखिल फाटक, पखवाजला प्रसाद जोशी, व्हायोलिनवर जेष्ठ व्हायोलिन वादक रमाकांत परांजपे, हार्मोनियमवर राजीव तांबे, तंबोऱ्याला प्रह्लाद जाधव व पूजा कुलकर्णी यांची तर टाळाला अर्थातच माउली टाकळकर यांची साथ लाभली.

Image may contain: 3 people, people smiling
महेश काळे -  'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

महेश काळे याच्या अंगावर शहारे आणणाऱ्या सादरीकरणानंतर स्वरमंचावर पद्मा शंकर यांचे आगमन झाले. कर्नाटकी पद्धतीने व्हायोलिन सादर केलेल्या पद्मा यांना रसिकांचा मोठा प्रतिसाद लाभला. मृदंगम आणि तबल्याच्या साथीने त्यांनी राग हंसध्वनी रंगवला. साथीदारांना पुरेपूर वाव देत केलेले सादरीकरण हे त्यांचे वैशिष्ट्य ठरले. कर्नाटकी संगीताच्या वेगळेपणाचा त्यांच्या सादरीकरणात पुरेपूर प्रत्यय आला. हंसध्वनीनंतर त्यांनी संत त्यागराजा यांनी एक रचना वाजवली. पं. भीमसेन जोशी यांना अभिवादन म्हणून त्यांनी 'माझे माहेर पंढरी' हा अभंग देखील सादर केला. यानंतर रसिकांनी वन्स मोअर दिल्याकारणाने त्यांनी भीमसेनजींचाच 'भाग्यदा लक्ष्मी बारम्मा' हा अभंग व्हायोलिनवर सादर करून मंचाचा निरोप घेतला.

पुढील सादरीकरण सुधाकर चव्हाण यांच्या गायनाचे होते. त्यांना तबल्यावर नंदकिशोर ढोरे, हार्मोनियमवर प्रभाकर पांडव, पखवाजवर गंभीरमहाराज आणि टाळला सर्वेश बादरयाणी यांची साथ लाभली. रागसादरीकरणांनंतर त्यांनी 'ज्ञानियांचा राजा' हा अभंग गाऊन दाखवला. यावेळी जणू त्यांच्या दमदार आवाजाला भक्तीरसातील गोडव्याचं कोंदण लाभल्याचा भास झाला.

त्यापुढील सत्रात राजन कुलकर्णी व त्यांचे पुत्र सारंग कुलकर्णी यांनी सरोदवादन केले. या सादरीकरणासाठी त्यांनी राग वाचस्पतीची निवड केली. तबल्यावर निशिकांत बडोदेकर तर पखवाजवर ओंकार दळवी यांनी त्यांना साथ-संगत केली. रसिकांना खिळवून ठेवणाऱ्या या सादरीकरणाने सर्वांना मंत्रमुग्ध केले.

पुढील सादरीकरण हे रसिकांना आस लागून राहिलेल्या आनंद भाटे यांचं होतं. पं. भीमसेन जोशी यांचे शिष्य असलेल्या भाटे यांनी राग यमन कल्याण गात मैफलीस सुरुवात केली. अत्यंत सुमधुर अशा आवाजात उत्तरोत्तर रंगत गेलेलं सादरीकरण हा दिवसाचा परमोच्च बिंदू होता. शेवटी 'भाग्यदा लक्ष्मी बारम्मा' हा कन्नड अभंग सादर करून भाटे यांनी आपल्या सादरीकरणाचा समारोप केला. सकाळी व्हायोलिनवर ऐकलेलं गीत संध्याकाळी साक्षात आनंदगंधर्वांच्या तोंडून ऐकणं हि रसिकांसाठी सुखाची पर्वणी होती. भाटे यांना तबल्यावर भरत कामत तर हार्मोनियमवर सुयोग कुंडलकर यांची साथ लाभली. तंबोरा सांभाळायला विनय चितराव व मुकुंद बादरायणी सज्ज होते. अभंगाच्या वेळी टाळाची साथ करायला माउली टाकळकर यांनी हजेरी लावली. माउलींचा उत्साह बघून आनंदगंधर्वांच्या तोंडून हे ९१ वर्षाचे नसून १९ वर्षांचेच आहेत असे उद्गार निघाले!

भाटेंच्या दैवी सादरीकरणाला वन्स मोअर देण्याचा रसिकोत्साह पाहून श्रीनिवास जोशी यांनी 'आनंद आपलाच आहे, परत कधीतरी नक्की गाईल' असं सांगत, वेळ पाळली नाही तर आम्हाला बुजुर्गांचे फटके खावे लागतात या सत्याची जाणीव करून दिली.

Image may contain: 3 people, people on stage
आनंद भाटे - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

पुढच्या सत्रात उस्ताद शुजात खां यांनी सतारवादन केले. दोन तबलजी घेऊन वादन करण्याचा अनोखा प्रयोग त्यांनी केला. राग झिंझोटीचे बहारदार सादरीकरण हा रसिकाकर्षणाचा केंद्रबिंदू ठरला. शेवटी सतारवादनासोबतच गात गात त्यांनी एक गझल सादर केली. त्यांच्या लौकिकास साजेसे असेच त्यांचे सादरीकरण ठरले.

ठेवा!

शेवटचे सादरीकरण किराणा घराण्याच्या जेष्ठ गायिका श्रीमती प्रभा अत्रे यांच्या गायनाचे होते. मी त्या सादरीकरणासाठी थांबू शकलो नसल्याने त्याविषयी लिहू शकत नाही. परंतु प्रभाताईंनी राग जोगकंसची मांडणी केली असे कळते.

रसिकांना श्रवणसुखाचा परमोच्च आनंद देऊन ६५व्या सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सवाची सांगता झाली. देशोदेशीच्या शास्त्रीय संगीताच्या उपासकांसाठी शिरस्थ असलेल्या या संगीतसोहळ्याचा आज समारोप झाला. आपल्या आयुष्यात एखाद्या गोष्टीचं किती महत्व असू शकतं याची जाणीव करून देणाऱ्या या पाच दिवसांची आज सांगता झाली. अनेक संगीतोपासकांना, अभ्यासकांना, रसिकांना आणि अभिजात शास्त्रीय संगीताच्या दैदिप्यमान परंपरेला या महोत्सवाने काय आणि किती दिलं आहे हे शब्दांत मांडता येत नाही.

काही गोष्टींसमोर नतमस्तक व्हायचं असतं, त्या गोष्टी आपल्या आयुष्यात आल्या याबद्दल देवाचे शतशः आभार मानत. सवाईविषयी याहून वेगळी कुठलीच भावना नाही!

रजत जोशी

Sunday, December 17, 2017

सवाई २०१७ । दिवस चार


अभय सोपोरी यांचे मंत्रमुग्ध करणारे संतूरवादन, आरती अंकलीकर यांची अनुभवी आणि उत्तरोत्तर खुलत गेलेली गायन-मैफल आणि प्राची शहा यांचं कथक नृत्य अशा अनेकविध रंगांनी सजलेला आजचा चौथा दिवस!


आजच्या दिवसाची सुरुवात बंगाली गायक पं. तुषार दत्त यांच्या गायनाने झाली. तुषार दत्त यांनी राग गौड सारंग गाऊन आपल्या मैफलीला सुरुवात केली. अत्यंत शांत व संयमी सुरांत त्यांनी गौड सारंगचं सोनं केलं. त्यांनंतर त्यांनी शिवरंजनी मधली एक रचना सादर केली. प्रभावी पद्धतीने तबला वाजवत प्रशांत पांडव यांनी तुषार दत्त यांना समर्पक साथ दिली. शेवटी एक भजन गाऊन त्यांनी समारोप केला. यावेळी हार्मोनियमच्या साथीला अविनाश दिघे आणि टाळ वाजवायला अर्थातच माऊली टाकळकर होते.


पुढील सादरीकरण हे पं. भजन सोपोरी यांचे पुत्र अभय सोपोरी यांच्या संतूरवादनाचे होते. वस्तुतः पं. भजन सोपोरी हे सुद्धा या मैफलीत सहभागी होणार होते, परंतु काही कारणाने होऊ शकले नाहीत. अभय सोपोरी यांनी आजच्या सादरीकरणासाठी राग भीमची निवड केली होती. सुरुवातीला आपला स्वरविचार सांगून व रागाची मांडणी कशी आहे, कल कसा आहे हे समजावून सांगत त्यांनी सुरुवात केली. त्यांना तबल्याला उस्ताद अक्रम खान यांची तर पखवाजवर ऋषी शंकर उपाध्याय यांची साथ लाभली. मधूनच बंदिश गात त्यांनी अनोख्या पद्धतीने रागाचे सादरीकरण केले. सादरीकरणाच्या मध्यावर तबला व पखवाजशी जुगलबंदी करत त्यांनी श्रोत्यांची मने जिंकून घेतली. रसिकांना दैवी सुरांची अनुभूती देऊन त्यांनी मैफलीचा समारोप केला. वादन थांबताच रसिकांकडून वन्स मोअर येण्याआधीच आर्य संगीत प्रसारक मंडळाचे कार्याध्यक्ष श्रीनिवास जोशी यांनी स्वरमंचावर येऊन अभय सोपोरी यांना अजून थोडा वेळ सादर करण्याची विनंती केली. त्यांच्या विनंतीला मान देत सोपोरी यांनी काश्मिरी संगीतातील काही ऐकवण्याची तयारी दर्शवली. एक सुफी तराणा वाजवून त्यांनी श्रोत्यांना जणू स्वरानंदाची पुनरानुभूतीच दिली. सर्वार्थाने परिपूर्ण अशा सादरीकरणानंतर रसिकांकडून झालेल्या अमाप कौतुकाचा अत्यंत नम्रतेने स्वीकार करून त्यांनी स्वरमंचाचा निरोप घेतला.


सोपोरी यांच्या उत्कृष्ट सादरीकरणानंतर तितक्याच ताकदीचे गायक पं. उपेंद्र भट स्वरमंचावर दाखल झाले. भारतरत्न पं. भीमसेन जोशी यांचे शिष्य असलेल्या उपेंद्र भट यांनी आजच्या मैफलीसाठी राग दुर्गाची निवड केली. वस्तुतः राग दुर्गा हा रात्रीच्या प्रहरी गायला जाणारा राग आहे, परंतु सवाईच्या श्रोत्यांना ऐकायला मिळावा म्हणून भट यांनी हा राग संध्याकाळीच गायचं ठरवलं. "आवडलं तर गुरूंचा आशीर्वाद आणि चुकलं तर माझीच तपस्या कमी पडली." अशा नम्र शब्दांत त्यांनी सादरीकरणाची सुरुवात केली. भट यांनी अत्यंत जोशपूर्ण पद्धतीने गायनास सुरुवात केली. पदोपदी त्यांच्यातल्या ऊर्जेचा प्रत्यय श्रोतृवर्गास येत होता. श्रोत्यांना खिळवून ठेवण्याच्या त्यांच्या क्षमतेचे प्रदर्शनच घडत होते. राग दुर्गा नंतर त्यांनी 'अवघा आनंदी आनंद' हा अभंग गाऊन मैफलीची सांगता केली. यावेळी तबल्याच्या साथीला विवेक भालेराव, हार्मोनियमवर उमेश पुरोहित व सारंगीच्या साथीला दिलशाद खां होते.

दिवसाच्या पुढच्या टप्प्यात आजचे प्रमुख आकर्षण असलेल्या गानसरस्वती किशोरीताई आमोणकर यांच्या शिष्या आरती अंकलीकर टिकेकर यांचे गायन होते. आरतीताईंनी आपल्या सादरीकरणासाठी राग रागेश्रीची निवड केली. आपल्या गायनातून एकेक सूर उलगडून दाखवत त्यांनी मैफल रंगवत नेली. एखाद्या अभ्यासू कलाकाराच्या सादरीकरणातून त्याचा अभ्यास कसा दिसतो याचे मूर्तिमंत उदाहरणच जणू आरतीताईंनी प्रदर्शित केले. रागाच्या सादरीकरणानंतर त्यांनी हिंदी भाषेतील एक टप्पा गाऊन दाखवला. शेवटी 'बोलावा विठ्ठल' हा अभंग गाऊन त्यांनी मैफल समाप्त केली.

पुढचे सादरीकरण प्राची शहा यांच्या कथक नृत्याचे होते. दिसायला खूप छान आणि खिळवून ठेवणारे सादरीकरण याखेरीज या नृत्याविषयी मी फार काही लिहू शकत नाही. शेवटी पद्मा तळवलकर यांचे गायन होते. जरी या सादरीकरणाला मी थांबलो नव्हतो, तरी त्यांनी फार सुरेल पद्धतीने राग भूप गायला अशी वार्ता कानी आलेली आहे.

संगीत हा सवाईचा गाभा असला तरी इथे अनेक वैशिष्ट्यपूर्ण गोष्टी असतात. मंडपाची सजावट, खाण्याचे स्टॉल्स (सवाईला 'खाणं आणि गाणं' असं म्हणलं जातं. यावरूनच समजून घ्या!), विविध कॅलेंडर, डायऱ्या, सीडी, चित्रे यांची प्रकाशन, विविध प्रकारचे रसिक इत्यादी गोष्टी सवाईच्या एकंदर माहोलाचाच भाग बनत असतात. सध्या स्वरमंडपाच्या मागच्या बाजूला सतीश पाकणीकर यांनी काढलेल्या फोटोंचे 'ग्लोरी ऑफ स्ट्रिंग्स' नावाचे अफलातून प्रदर्शन भरले आहे. खाण्याच्या स्टोल्स वर हुरडा, चायनीज, उकडीचे मोदक इत्यादी विविध पदार्थांना रसिकांची पसंती मिळत आहे. या सगळ्या गोष्टींचा उद्या शेवटचा दिवस आहे, तेंव्हा गाण्याबरोबर याचाही आनंद घ्यायला विसरू नका...

Image may contain: 1 person, smiling, playing a musical instrument and standing
अभय सोपोरी - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

Image may contain: 2 people, people on stage
आरती अंकलीकर - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून


- रजत जोशी

Saturday, December 16, 2017

सवाई २०१७ । दिवस तीन


आजच्या दिवसाची सुरुवात आरती अंकलीकर टिकेकर यांच्या शिष्या गायत्री जोशी ह्यांच्या गायनाने झाली. त्यांनी राग मधुवंती गायला. अत्यंत आखीव रेखीव अशा पद्धतीने त्यांनी मधुवंतीची मांडणी केली. मैफलीच्या मध्यावर त्यांनी सरगम व आलापांच्या मदतीने राग उलगडून दाखवला. अत्यंत निरामय व सुंदर गायनामुळे आजच्या दिवसाची सुरुवात अगदी प्रसन्न झाली. मधुवंती नंतर गायत्री यांनी 'म्हारे घर आओ जी' हे भजन आणि 'जननी ये जिवलगे' हा अभंग गाऊन आपल्या सादरीकरणाचा समारोप केला. त्यांना तबल्याची साथ अजिंक्य जोशी ह्यांनी केली.

दुसऱ्या सत्रात कुशल दास यांचं सतारवादन होतं. त्यांनी राग मारवाची मांडणी केली. अत्यंत मंत्रमुग्ध करणाऱ्या ह्या मैफलीत कुशल दास यांना तबल्यावर पं. रामदास पळसुले यांची समर्थ साथ लाभली. एकमेकांच्या साथीने हे सादरीकरण अजूनच खुलत गेलं. स्वरमंडपात बसलेल्या सर्वच श्रोत्यांना या सादरीकरणादरम्यान जणू दैवी अनुभूती आली. मैफलीच्या मध्ये येणाऱ्या व्यत्ययांवर मात करत कुशल दास यांनी सांगीतिक कौशल्याची परिसीमा गाठली. यानंतर त्यांना वन्स मोअर न मिळता तरच नवल! वन्स मोअर चा अत्यंत आदराने स्वीकार करून त्यांनी आपल्या कलेची अजून एक चुणूक दाखवली. वेळ पाळण्याबद्दल अगदी आग्रही असलेल्या निवेदक आनंद देशमुखांनी कुसुमाग्रजांच्या एका कवितेचा आधार घेत श्रोत्यांना पुन्हा वन्स मोअर न देण्याबद्दल विनवले.

कुशल दासांच्या त्या दैवी सतारवादनाचा असर सरतो न सरतो तेवढ्यात पतियाळा घराण्याचे गायक सम्राट पंडित यांचे स्वरमंचावर आगमन झाले. त्यांनी राग गोरख कल्याण गाऊन आपल्या सादरीकरणाची सुरुवात केली. सुरेल गळ्याच्या सम्राट पंडित यांच्या गाण्यात त्यांची सदैव असलेली हसरी मुद्रा अजूनच रंग भरत होती. पंडित यांनी तबल्याची साथ पं. रामदास पळसुले व सारंगीची साथ दिलशाद खां यांनी केली. त्यावेळी तानपुऱ्यावर डॉ. राजश्री महाजनी व प्रलय मंडल साथीला होते.

आजच्या दिवसातील शेवटचं सत्र आणि तिसऱ्या दिवसाचा परमोच्च आकर्षणबिंदू म्हणजे पं. उल्हास कशाळकर यांचे गायन. कशाळकरांना हार्मोनियमच्या साथीला तुळशीदास बोरकर यांचे शिष्य श्रीराम हसबनिस, तसेच तानपुऱ्याच्या साथीला समर्थ नगरकर व सौरभ नाईक होते. गायनाला सुरुवात होण्यापूर्वी कशाळकरांचे मध्यप्रदेश सरकार कडून 'तानसेन पुरस्कार' मिळाल्याबद्दल अभिनंदन करण्यात आले. तबल्याच्या साथीला असलेल्या तालयोगी पद्मश्री सुरेश तळवलकर यांनी पूर्वी कशाळकरांबद्दल लिहिलेला एक परिच्छेद वाचून दाखवण्यात आला. आपल्या होणाऱ्या कौतुकाचा नम्रपणे स्वीकार करून व गुरुजनांप्रती आदर व्यक्त करून कशाळकर यांनी राग नंदने गायनास सुरुवात केली. अत्यंत शिस्तबद्ध, संयत व घरंदाज गायकीचे प्रदर्शन घडवत त्यांनी नंद रागाचे सौंदर्य उलगडून दाखवले. त्यांनंतर त्यांनी राग अडाणाचे सादरीकरण केले. शेवटच्या काही मिनिटांमध्ये भैरवी गात त्यांनी दिवसाचा समारोप केला.



भैरवी हा शेवट असतो. गाणाऱ्याला आणि ऐकणाऱ्याला आतून रितं करणारा शेवट. मनातल्या वादळांना शांत करणारा शेवट. आपल्याला अंतर्मुख करणारा शेवट. सगळं संपल्यानंतरही मनात रेंगाळत राहिलेली ती भैरवी आणि हळूहळू रिकामा होत जाणारा तो स्वरमंडप, या दोहोंना घेऊन मी उभा होतो. कसल्यातरी अंतिमाच्या न संपणाऱ्या शोधात...

Image may contain: 1 person, on stage and playing a musical instrument
पं. उल्हास कशाळकर - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

Image may contain: 1 person, sitting and night
कुशल दास - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

- रजत जोशी 
(सवाईच्या एका फॅन-पेज साठी लिहिलेलं वृत्त.)



Friday, December 15, 2017

सवाई २०१७ । दिवस दोन


एखाद्या दिवसाची आपण बऱ्याच काळापासून अत्यंत आतुरतेने वाट पाहत असतो आणि तो दिवस आल्यावर आपली अवस्था अगदी 'अजि सोनियाचा दिनु' अशी होते. सवाईचा दुसरा दिवस अनेक रसिक श्रोत्यांसाठी असाच काहीसा होता. तब्बल ४ वर्षांनंतर 'सवाई'त परतून आलेल्या कौशिकी चक्रबोर्ती आणि तब्बल १२ वर्षांनंतर आपले सादरीकरण करणाऱ्या कला रामनाथ ह्या आजच्या दिवसाच्या प्रमुख आकर्षण होत्या.

आजचा दिवस पहिल्या दिवशीसारखा ३ वाजता न सुरु होता, ४ वाजता सुरु झाला. पं. कुमार गंधर्व ह्यांचे नातू आणि मुकुल शिवपुत्र ह्यांचे पुत्र असलेले भुवनेश कोमकली ह्यांनी दुसऱ्या दिवसाची सुरुवात केली. आपल्या दमदार आवाजात राग मुलतानीमधील बंदिश गात त्यांनी श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध करून सोडले. त्यानंतर त्यांनी माळवा आळवून आपल्या मैफलीची सांगता केली.

पुढचे सादरीकरण हे कला रामनाथ ह्यांच्या व्हायोलिनवादनाचे होते. हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीतात आपले अढळ स्थान प्राप्त केलेल्या व्हायोलिनच्या उपासकांमध्ये 'कला रामनाथ' हे नाव अग्रस्थानी घ्यावे असेच आहे. आजच्या मैफलीसाठी कला ह्यांना तबल्यावर पं. योगेश समसी ह्यांची साथ लाभली. आपल्या सादरीकरणाची सुरुवात त्यांनी राग शामकल्याणने केली. व्हायोलिनवरचे प्रभुत्व क्षणोक्षणी सिद्ध करत त्यांनी वातावरण भारून टाकले. शेवटी एक कजरी सादर करून त्यांनी आपली मैफल संपवली. कला रामनाथ ह्यांच्या वादनासाठी त्यांचे गुरुबंधू शास्त्रीय गायक पं. संजीव अभ्यंकर उपस्थित होते.

यापुढचे बहुप्रतीक्षित सत्र हे कौशिकी चक्रबोर्ती ह्यांचे होते. त्यांच्या सादरीकरणाला सुरुवात होताच रमणबागेच्या मैदानाबाहेर फटाके वाजू लागले. ते ऐकून कौशिकी ह्यांनी 'बाहेरील लोकांनाही आनंद झाला आहे' अशी मिश्किल टिप्पणी केली. त्यांनी आपल्या गायनाची सुरुवात राग मारुबिहागने केली. उत्तरोत्तर रंगत गेलेल्या ह्या मैफलीत चक्रबोर्ती ह्यांनी आपल्या गायनातून मारुबिहागमधील बंदिशीसोबतच सरगमदेखील गाऊन रसिकांना तृप्त केले. गाण्याबरोबरच त्यांचे चेहऱ्यावरचे प्रफुल्लित करणारे भाव ह्या मैफलीचे आकर्षण ठरले. मारुबिहागनंतर त्यांनी राग बागेश्री गायला. शेवटी श्रोत्यांच्या विनंतीला मान देऊन कौशिकी ह्यांनी 'याद पिया कि आये' ह्या ठुमरीने आपली मैफल समाप्त केली. ह्या सादरीकरणासाठी पुण्यातील प्रसिद्ध संगीतकार डॉ. सलील कुलकर्णी उपस्थित होते.

कौशिकी ह्यांच्या सत्रानंतर संगीतमार्तंड पं. जसराज ह्यांचे गायन झाले. वयाच्या ८७व्या वर्षीदेखील त्यांनी अफाट ऊर्जेने केलेले सादरीकरण रसिकांच्या कौतुकाचा विषय ठरले. त्यांनी आपल्या मैफलीत राग शंकराचे सादरीकरण केले. एक भजन गाऊन त्यांनी आपल्या गायनाचा व दुसऱ्या दिवसाचा समारोप केला.

Image may contain: 1 person, playing a musical instrument and child
श्रीमती कला रामनाथ - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

Image may contain: 1 person, smiling
कौशिकी चक्रबोर्ती - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून

संगीत हे मनुष्याचे आनंदनिधान असते. 'सवाई'च्या मैफलीत मोठमोठ्या गायक, वादक, जाणकार किंवा अभ्यासकांबरोबरच सामान्य, शास्त्रीय संगीत न कळणाऱ्या परंतु ते मनापासून आवडणाऱ्या श्रोत्यांची उपस्थिती असते. त्यांच्यासाठी तो एक आनंदाचा वाहता झराच असतो. हे ५ दिवस त्यांना पुढच्या संपूर्ण वर्षासाठी ऊर्जा देत असतात. 'सवाई'च्या मंचाची, जागेची, वातावरणाची किंवा एकंदर माहोलाचीच ही अनुभूती असते.

- रजत जोशी 
(सवाईच्या एका फॅन-पेज साठी लिहिलेलं वृत्त.)


१. पहिल्या दिवसाचे वृत्त
३. तिसऱ्या दिवसाचे वृत्त
४. चौथ्या दिवसाचे वृत्त
५. पाचव्या दिवसाचे वृत्त

Thursday, December 14, 2017

सवाई २०१७ | दिवस एक


डिसेंबरचा 'तो' दिवस... रमणबागेच्या भल्यामोठ्या मैदानावर उभारलेला तो राजेशाही मंडप... दुपार होताच तिकडे वळू लागलेली असंख्य पावलं... हळूहळू गर्दीने फुलून जाणारा तो परिसर... आणि ३च्या ठोक्याला सर्वांच्या कानी पडलेला तो चिरपरिचित आवाज, 'रसिकहो नमस्कार!'

पुण्याच्या सांस्कृतिक परंपरेतलं मानाचं पान म्हणजे 'सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सव'! ६५व्या सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सवाची सुरुवात ही अशीच काहीशी झाली. खरंतर 'सवाई'ची सुरुवात डिसेंबरच्या दुसऱ्या बुधवारी होतच नसते. ती होत असते नोव्हेंबरच्या मध्यावर, जेंव्हा सर्व दर्दी रसिकांचं लक्ष लागून असलेली कलाकारांची यादी प्रसिद्ध होते. त्या क्षणापासून ते सवाईमंडपात स्थानापन्न होण्याच्या क्षणापर्यंत सर्वांच्या मनात ह्यावर्षीच्या 'सवाई' बद्दलची उत्सुकता घर करून असते.

२०१७च्या महोत्सवाची सुरुवात मधुकर धुमाळ ह्यांच्या सनईवादनाने झाली. धुमाळ ह्यांनी भीमपलास रागाने त्यांची मैफल सजवली. मंत्रमुग्ध करणाऱ्या ह्या सादरीकरणानंतर संगीत वाद्यांचे विक्रेते मिरजकर ह्यांच्याकडून आर्य संगीत प्रसारक मंडळाला ४ तानपुरा जोड भेट म्हणून मिळाले. त्यावर सवाई गंधर्व व पं. भीमसेन जोशी ह्यांची चित्रे सोन्याने एम्बॉस केलेली होती. अशाप्रकारचं रसिकांचं, जाणकारांचं किंवा कलाकारांचं मिळणारं प्रेम हे 'सवाई'चं वैशिष्ट्यच आहे.

यापुढील सादरीकरण हे डॉ. विजय रजपूत ह्याचं होतं. डॉ. रजपूत हे भीमसेन जोशींचे शिष्य आहेत. गायनाची सुरुवात करण्यापूर्वीच "जितना संगीत सिखा है वो आज के इस कार्यक्रम के लिये ही सिखा है।" अशा शब्दात नम्रतेचे प्रदर्शन घडवत त्यांनी श्रोत्यांची मने जिंकून घेतली. आपल्या मैफलीत पुरिया कल्याण आळवत त्यांनी त्यांच्यातल्या तयारीच्या गवयाचे दर्शन घडवले.

डॉ. रजपूत यांच्या गायनानंतर देबाशिष भट्टाचार्य ह्याचं चतुरंगी म्हणजेच, स्लाईड गिटार वादन होतं. उत्तरोत्तर रंगत गेलेल्या ह्या सादरीकरणाचं वर्णन 'आजच्या दिवसातील सर्वोत्तम' असेच करता येईल. श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध करून सोडणाऱ्या ह्या सादरीकरणाने सर्वांचीच वाहवा मिळवली.

पुढील भागात बनारस घराण्याचे जेष्ठ गायक-बंधू राजन व साजन मिश्रा ह्यांचे गायन झाले. मिश्रा बंधूंनी पुरिया राग आळवला. इतक्या वर्षांच्या तपस्येने आलेला अनुभव व संगीताप्रती असलेली निष्ठा त्यांच्या सादरीकरणातून पदोपदी जाणवत होती. देशमुखांच्याच भाषेत सांगायचं झालं तर स्वरयंत्र २ असली तरी स्वर मात्र एकच निघत होता.

यापुढचे आणि दिवसातील शेवटचे सादरीकरण म्हणजे पद्मविभूषण पं. हरिप्रसाद चौरसिया ह्यांचे बासरीवादन. ह्या सादरीकरणापूर्वी हरिजींच्या हस्ते शिवकुमार शर्मा व खुद्द हरिजी ह्या शिव-हरी नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या भारतीय संगीतातील ख्यातनाम जोडीची छायाचित्र असलेली एक दिनदर्शिका प्रकाशित झाली. आपल्या मिश्किल शैलीत हरिजींनी त्या दिनदर्शिकेवर काही टिप्पणीदेखील केली. हरिजींना साथसंगत करण्यासाठी मोठे कलाकार उपस्थित होते. तबल्यावर विजय घाटे, पखवाजवर भवानी शंकर आणि बासरीची साथ करायला त्यांच्याच शिष्या देबोप्रिया व शिष्य वर्तक उपस्थित होत्या. बासरीवादनाची सुरुवात राग बिहागने करण्यात आली. अत्यंत सुमधुर असा राग बिहाग, हरिजी व विजय घाटे ह्यांच्या खिळवून ठेवणाऱ्या जुगलबंदीबरोबरच संपला. त्यानंतर श्रोत्यांच्या इच्छेला मान देऊन हरिजींनी पहाडी धून आळवली. रात्रभर वाजवत राहण्याची तीव्र इच्छा असूनही तसे करता येत नसल्याची खंतदेखील त्यांनी व्यक्त केली. सादरीकरणाचा समारोप आरतीने झाला.

१० ची वेळ पाळत 'सवाई'चा पहिला दिवस संपन्न झाला. दिवसभर ऐकलेले सूर डोक्यात घोळवत, संगीताच्या अथांग सागराला शरण जात श्रोते आपापल्या घरी रवाना झाले, ते उद्याच्या दिवसाची उत्सुकता मनात ठेऊनच!

Image may contain: 2 people, people playing musical instruments, people on stage and guitar
देबाशिष भट्टाचार्य - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून


Image may contain: 4 people, people on stage
पं. हरिप्रसाद चौरसिया - 'सवाई'च्या अधिकृत फेसबुक पेजवरून


- रजत जोशी
(सवाईच्या एका फॅन-पेज साठी लिहिलेलं वृत्त.)

Wednesday, December 13, 2017

संवाद

बोलणे वाऱ्यावरी अन् चंद्रदरवळ चांदणे
रात्र आहे. यत्न आहे, शांततेशी बोलणे

स्व:समर्पित ह्या क्षणांचे अंतरीशी बोलणे
वाहणे, भांबावणे अन् रक्तदुर्लभ थांबणे

वाट आहे एकली अन् गूढ-प्राचीन लक्षणे
त्या स्वयंभू भावनांचे भावनांशी खेळणे

सांडली स्वप्ने जरी, ना थांबले हे स्वप्नणे
व्यर्थ आहे, मान्य आहे, पण तरीही चालणे


पूर्वप्रसिद्धी: Sourabh 2017, annual magazine of MIT

Contact Form

Name

Email *

Message *